Deprem tarihi yapıları da yıktı
Haber: Zeynep Kakı
Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde 6 Şubat gecesi ve aynı günün öğlen saatlerinde Elbistan ilçesinde ard arda gerçekleşen iki büyük deprem sadece Kahramanmaraş’ı değil tüm ülkeyi derinden sarstı. 7,7 ve 7,6’lık olan iki deprem; Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Diyarbakır, Adana, Osmaniye, Gaziantep, Şanlıurfa, Malatya ve Kilis’te büyük kayıplara yol açtı. On binlerce insan hayatını kaybederken on binlerce insan yaralandı. Binlerce yapı yıkılırken yüzbinlercesi hasar aldı. Günler geçtikçe depremin sonuçları daha da gün yüzüne çıktı. Deprem sadece eski yapıları değil yeni yapılmış, birkaç yıllık binaları da yıktı. Bu yıkımdan tarihi eserlerin zarar almaması mümkün değildi… Yapılan tespit çalışmaları sonucunda tarihi yüzyıllar öncesi dönemlere ait olan bir çok kültürel yapının depremlerden dolayı yıkıldığı ya da hasar gördüğü açıklanırken yıkılan veya hasar gören bir çok tarihi ve kültürel yapının asıllarına uygun bir şekilde yeniden restore edilecekleri duyruldu.
Sadece Türkiye değil, Suriye de yıkıldı
Deprem sadece çevre illeri değil Suriye, KKTC, Lübnan, Güney Kıbrıs Rum Kesimi ve Irak gibi Ortadoğu coğrafyasındaki ülkeleri sarstı. Sınır bölgesine yakın bir alanda gerçekleştiği için “Türkiye – Suriye Depremi” olarak uluslararası basında yer aldı. Tıpkı Türkiye’de olduğu gibi Suriye’de de tarihi yapılar birer birer yıkıldı. Bölgedeki en eski ve en büyük kalelerden biri olarak kabul edilen tarihi yapılarından biri olan Halep Kalesi ve Margat Kalesi de depremde büyük zarar gördüler. Savaşın ardından bir de depremle sarsılan ülkenin eserleri için ise umut UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) oldu. Depremin ardından yıkılan tarihi yapıları onaracağını duyuran UNESCO, “Kalede önemli hasar tespit edildi. Eski şehir duvarının batı kulesi çöktü ve çarşılardaki çok sayıda bina hasar gördü” açıklaması yaptı.
Türkiye’de ise altı bin yıl önce yapılan ve günümüze kadar korunan Gaziantep kalesinden, UNESCO tarafından “Dünya Mirası” olarak kabul edilen Diyarbakır surlarına kadar onlarca tarihi ve kültürel yapı zarar gördü. Tarihe ışık tutan bu eserlerin yanı sıra din tarihine ışık tutan ibadethaneler de ya yıkıldı ya da büyük zarar gördü. Özellikle medeniyetlerin ve dinlerin buluştuğu Anadolu topraklarında yüzyıllar öncesinden yapılıp günümüze kadar gelen kiliseler ve camiler depremin etkisiyle yerle bir oldu.
Depremden dolayı yıkılan tarihi yapılar restore edilecek
Asrın felaketi olarak da adlandırılan depremin ardından Kültür ve Turizm Bakanlığı tüm kültür varlılarının ve tarihi eserlerin hasar tespiti için çalışmaya başladı. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy incelemelerin ardından “Mülkiyeti kamuya ait, bakanlığımıza veya kurumlarımıza ait kültür varlıklarının tamamında hasar tespitini tamamladık. İnşallah çok hızlı bir şekilde şu anda çalışmaları başlatıldı. Tekrar restorasyon çalışmalarına buralarda başlayacağız. Ben zaten yarın itibarıyla Hatay ve Antakya’ya da geçiyorum. Buradaki biliyorsunuz bir tane müzemizde kısmi bir hasar vardı. Onun dışında ciddi bir hasar bölgede yok. Bir de Gaziantep Kalemizle ilgili bir hasar, yani mülkiyeti kamuya ait olan binalar, kültür varlıkları için söylüyorum. Onların da hızlı bir şekilde restorasyon çalışmalarına tekrar başlayacağız. Bütün kamu vakıf mülkleriyle ilgili koruma çemberleri oluşturuldu. Şimdi hızlı bir süre hızlı bir süreçle bunların tekrar restorasyon ihaleleri ve en hızlı şekilde restorasyonun tamamlanması için gerekli kaynakların aktarılmasına başlıyoruz” ifadelerini kullandı.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğünden yapılan açıklamada ise kısaca, on ili etkileyen depremlerin, asırlardır ayakta olan Habibi Neccar Camisi, Adıyaman Ulu Camisi, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi başta olmak üzere birçok yapıya zarar verdiği açıklandı. Eskisaray, Yenipınar, Musalla, Kab. Sıratut gibi camilerin minareleri yıkıldı.
Türkiye sınırlarındaki ilk cami: Habibi Neccar Camisi
Antakya’da bulunan Türkiye sınırları içinde inşa edilmiş ilk cami olduğu kabul edilen Habib-i Neccar Camisi’de depremde yıkıldı. MS 638 yılında Antakya bölgesi Müslüman Araplar tarafndan fethedildikten sonra inşa edildi. Böylece bugünkü Türkiye sınırlarında bulunan ilk cami oldu.
Cami olmadan önce de Roma dönemine ait bir pagan tapınağı olan Habibi Neccar Camisi tarihe ışık tutuyordu. Osmanlı döneminin ardından Cumhuriyet Döneminde de çeşiti restorasyonlar geçiren Camii, günümüze kadar ulaşmayı başarmıştı. Mimarı kesin olarak bilinmese de Camiyi tekrardan yapan Sultan Baybars’dır. Aslında külliye; cami, iki türbe, medrese hücreleri ve şadırvandan ibaret. Habibi Neccar bir kültür mirasının yanı sıra kentin bağlantı noktası olarak da biliniyor.
Asırlık Adıyaman Ulu Camisi
Tam olarak inşa edildiği tarih bilinmese de 16. Yüzyılın başlarında Dulkadirli Beyi Durak Bey tarafından yaptırıldığı tahmin edilen Ulu Camii bugünkü şeklini 1863 yılında almıştı. Son restorasyonu Osmanlı Döneminde 1902 yılında yapılan camii Adıyaman şehir merkezinde yer almaktaydı. Son yaşanan depremin etkisiyle camii tamamen yıkıldı.
Antakya Rum Ortodoks Kilisesi
Hristiyanlık âleminde Antakya şehrinin önemi oldukça büyük. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi ise Kudüs Kilisesinden sonra dünyada en eski kilise olarak biliniyor. Sadece dini anlamda değil tarihi açıdan da olduça özel olan kilisede bulunan ikonalar ise Bizans dönemi, Rusya ve Suriye’den izler taşıyor. Ayrıca antik bir taştan yapılmış Taufe Curunu (Vaftiz Kuyusu)’dan akan sular ise kilise altındaki mezarlığa dökülüyordu. Zarif ve ince detaylarla dolu bu kilise de 6 Şubat Depreminde yıkıldı. Felaketin ardından Rum Ortodoks Kilisesi Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Fadi Hurigil, kilise adına mesaj yayımladı. Yapılan açıklamada Antakya’nın kadim bir yerleşim yeri olduğu dile getirilerek üç semai dine mensup olan insanların asırlardır kardeşlik içinde yaşadıkları ifade edildi ve tarihi kilisenin yeniden inşa edileceği belirtildi.
Rum Ortodoks Kilisesi Vakfı adına yapılan açıklamada “Sıradan bir şehir değildi Antakya. M.Ö. 300 yılında başlayan ve günümüze kadar süren hikayesi içinde mimari ve kültürel mirası ile hala yaşamakta olan kadim bir kent Antakya. İmparatorların gözdesi olmuş, Antik Çağ’ın 3 büyük metropolünden biri Antakya. Doğal taş döşeli sokakları, kendine özgü nitelikteki avlulu evleri, bunların içindeki yaşam biçimi ile Antakya. Üç büyük dine mensup insanların beraberce yaşadıkları, inançların kardeş olduğu, bütün insanlığa örnek olacak barış, dostluk ve kardeşlik kenti Antakya. Anılarımız, geçmişimiz, geleceğe dair umutlarımız, her şeyimiz silindi. Atalarımız geçmişte bu kutsal şehri ve kilisemizi nasıl yeniden inşa ettilerse, bizlerde tarihi kilisemizi ve bu şehri inşa edip yeniden ayağa kaldıracağız. İçimiz her daim belki buruk kalacak. Ama küllerimizden yeniden doğacağız. Yeniden doğacak Antakya, yeniden yükselecek Antakya.” denildi.
İnsanlık tarihinin en eski yerleşim yerlerinden ve ibadethanelerinden birisi olduğu kabul edilen Şanlıurfa şehri sınırları içerisindeki 11.500 yıllık Göbeklitepe’nin son yaşanan depremlerden dolayı zarar görmediği açıklandı. Göbeklitepe Araştırma Porjesi ekibi yaptığı açıklama ile Türkiye Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün Göbeklitepe’nin son yaşanan depremlerde zarar görmediğine dair yayınlandığı haberin doğrulandığını duyurdu. Germuş dağlarında kurulu olan megalitik yapılardan oluşturulan neolitik döneme ait yerleşim yerlerinden birisi olan Göbeklitepe’nin, Homo-sapiens tarafından inşa edildiği düşünelerek insanlık hikayesinin temel bir parçası olduğu söyleniyor. Törensel amaçlı olarak yapıldığı düşünülen Göbeklitepe üzerine araştırmalar sürüyor.
Kaynaklar:
https://www.aa.com.tr/tr/asrin-felaketi/asrin-felaketi-hatayin-tarihini-de-yikti/2815491
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/hatay/gezilecekyer/habib-i-neccar-camii
https://tr.wikipedia.org/wiki/Habib-i_Neccar_Camii
http://www.hatay.gov.tr/anadolunun-ilk-camisi
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/adiyaman/gezilecekyer/ulu-cami553357
https://tr.wikipedia.org/wiki/Ad%C4%B1yaman_Ulu_Camii
https://www.ensonhaber.com/gundem/adiyamanda-tarihi-ulu-camii-yikildi
https://tr.wikipedia.org/wiki/Antakya_Rum_Ortodoks_Patrikhanesi
https://www.chip.com.tr/haber/gobekli-tepe-depremde-hasar-almadi_156069.html
Fotoğraflar:
Arkeofili
Anadolu Ajansı
Cumhuriyet
İnfobae.com
Sînemaya Serbixwe – www.sinemayaserbixwe.com