Görme engellilerin sinema filmlerinden ve sektörden talepleri
Söyleşi-Haber: Emrah Bakır
Gören biri film, dizi, TV ya da sosyal medyadan bir şey izlediğimizde tüm duyularımızı kullanarak içeriği gerek anlama ve yorumlamada gerekse betimlemede anlayabiliyoruz. Fakat görme engelli biri bahsettiğimiz içerikleri anlamada ve yorumlamada teknolojinin ya da sinemaya henüz uyarlanmamış kolaylaştırıcı etkenlerinden dolayı zorluklar çekmeye devam ediyor.
Bir film izlediğimizde ya da sosyal medya ve sinemaya ait bir sahneden dahi film hakkında bilgi sahibi olurken ve görme engelli bireylerin ise sesli betimleme yoluyla içerikleri izlemesine kolaylık sağlayabiliyor. Fakat ülkemizde gerek sinema ve TV başta olmak üzere gerekse diğer platformlarda görme engelliler için bir düzenleme olmadığını dile getiren konuşmacılar film izlerken zorlandıklarını söylediler. Görme engelliler için her filme ya da içeriğe uygun betimlemelerin yapıldığı zamanda, sinema salonlarının ise her koltuk kenarlarına görme engellilerin filmi izleyeceği betimlemenin yapıldığı kulaklıklar olmasını dile getiren katılımcılar yaşadıkları zorluk karşısında önerilerde bulundular.
Eğitimde Görme Engelliler Derneği Üyesi ve Kurucu Başkanı, Emre Taşgın, ‘’Gelişen teknolojiyi takip ederek bunu hayatımızı daha erişilebilir hale getirmek için kullanmanın yollarını aramalıyız. O zaman farklı duyuların kullanılabileceği, daha interaktif deneyimlerden söz edebiliriz.’’ Diyerek görme engelliler için neler yapılması gerektiğini anlattı.
Betimleme yoksa çok zor
Görme engelli bireylerin gündelik yaşamalarından biri olan sosyal medya, film, dizi ve TV yayınlarını izlerken konuyu nasıl anlamlandırdıkları ve tam olarak nasıl bir süreçten geçtiğini Ramazan Kunduz Şöyle ifade etti: ‘’Bir dizi ya da filmde betimleme yoksa görme engelli bir vatandaş, konuşmanın olmadığı ya da sadece müzikli olan bir kısımda ne olduğunu anlama şansı çok zor. Eğer ki bazı efektler yoksa çok zor ama varsa bir şekilde anlayabilirsiniz. Ancak betimlemesi yapılan bazı filmlerde elini kaldırdı, kafasını çevirdi, yüzünü astı ya da gözünü kırptı şeklinde betimlemeler olabiliyor. Bu tür durumlarda ne olduğunu bir görme engelli birey anlayabiliyor.’’
Betimeler ülkemizde henüz rağbet görmedi
Dizi ve filmlerdeki olayların büyük bölümünü belli hareketlerden ibaret olduğunu söyleyen Kunduz, konuşmasına şu şekilde devam etti: ‘’Normal hayatımda dizi izleyen biri değilim ama büyüklerimi ziyarete gittiğim zaman denk geldiğim bir durumda şu anki Türk dizileri de yaklaşık iki saatlik bir yayını oluyor. Uzun bir süresi hareketlerden ibaret ve bunları anlama şansınız yok ancak ardından gelen cümleler ve kelimelerden ne olduğunu tahmin edebilirsiniz. Bu tür sorunları görme engelli vatandaş için nasıl uyarlayabiliriz? Gündelik ya da haftalık dizilerde, sinema filmlerinde sesli betimeler geliştirilebilir. Farklı uygulamalara bunlar entegre edilebilir. İncelediğim yabancı film ve dizi izleme platformlarında sesli betimleme neredeyse hepsinde var ama bizim ülkemizde henüz yeterli rağbeti görmüş değil.’’
Duyuları anlatmak ve kelimelere dökmek zor geldi
Bir yayını izlerken ne olduğunu nasıl anlayabiliyorsunuz? Sorusuna Merve Sav şu şekilde cevapladı: ‘’Şu şekilde belirtmek isterim ki aslında nasıl cevap verebileceğimi bilemedim. Çünkü bir şey izlerken o konu hakkında duyuları anlatmak ve kelimelere dökmek bana biraz zor geldi. Sürekli film izlediğim zaman elbet o sahneleri gözümüzde tamamlayıp canlandırabiliyoruz. Bazen kullanılan efektler, dizi müzikleri bunlar mesela sahnelerin nasıl bir sahne olduğunu anlatabiliyor. Örneğin oyuncunun bazen ses tonundan bile ne yaptığını anlayabiliyorsunuz.’’
Sinemaya da eklenmesini istiyorum
Konuşmasına görme engelli bireyler adına izlemeyi ve neyi izlediğini kolaylaştırmak için Sav örneklerde bulundu. Konuşmasına şu şekilde devam etti: ‘’Turkcel’in sesli betimleme adlı bir uygulaması var. Televizyondan filmi açıyorum telefondan da betimlemeli hali mevcuttur. Şöyle yani filmin hali yok ama sadece sesli betimleme kısmı iniyor ve uygulama filmi duyduğu anda betimlemeye başlıyor. Zaten filmi duymazsa betimleme aktif olamıyor. Ve betimleme başladığı gibi kulaklığı takarak filmi dinliyorum. Sinemaya da bu tarz şeylerin eklenmesini istiyorum. Çünkü bazen bazı yerlerde eksiklik olabiliyor. Az önce belirtmiştim duyularla tamamlayabiliyoruz ama bazen aşırı merak ettiğimiz şurada ne oluyor acaba? Dediğimiz yerler kaçabiliyor tek başımıza olduğumuz zaman. Ondan dolayı sinemalarda koltuk kenarlarına kulaklık konulup betimlemeli halini duymamız daha iyi olur diye düşünüyorum.
Betimlemelerde iyileştirmeler yapılmalı
İzlediği film, dizi ya da sinema filmlerinin sesli betimlemelerinin her alanda iyileştirilmesi gerektiğini dile getiren Büşra Kunduz: ‘’Sinema, film ve TV için sanırım en önemli olaylardan biri betimlemenin yeteri kadar iyileştirme yapılmasını isterim. Betimlemeden kastım ekranda bazı konuşma olmayan sahnelerin görme engelli bireylere interaktif olarak betimlenmesi gerekiyor. Başka bir örnek vermemiz gerekirse her film ya da sinema için betimlemenin zorunlu hale getirilmesini isterim. TV programlarının belli kanallarında bazı dizilerin betimlenmiş hallerini kısa bir süre sonra bulabiliyoruz ama her filmin betimlenmesi olmuyor biliyorsunuzdur getam diye bir platform var ve bu platformda bazı filmleri betimliyorlar ancak bu filmleri gören bir arkadaşınızla izleyemiyorsunuz onlar sadece ses dosyası şeklinde oluyor. Türkcell’in bir projesi vardı sinemaya giriyordunuz ve içeriklerin betimlenmiş halini filmle beraber aynı anda dinleyebiliyordunuz.’’
Zorunlu hale getirilmeli
Konuşmasına eleştirel bir şekilde bir şeylerin değiştirilmesi gerektiğini söyleyen Kunduz şunları kaydetti: ‘’Ancak sonradan betimlenen interaktif olmayan filmlerde böyle bir sıkıntı oluyor. Her film ya da her sinema projesi için betimleme zorunlu hale getirebilir. Film izlerken aynı zamanda ses dosyası şeklinde eklenebilir. Aynı anda film ve betimlemenin olması lazım. Bunun için ayrı bir internet sitesine ayrı bir uygulamaya gerek duymadan yapılması gerekir. Bu konuda içerik üreticilerinin bu konular hakkında yaratıcı olmalarını isterim.’’
Altyazılar ve sessiz sahneler betimlenmesi
Görme engelli bireyler için ortak ve önemli sorunlara dikkat çeken Büşra Kunduz, şöyle konuştu: ‘’Altyazılarla ilgili sıkıntılar var ama altyazılar ekran okuyucu programlar üzerinden okutmaya çalışsak da çok aktif ve faydalı olmuyor. Film izleyeceğimiz platformlarda yabancı dillerle ilgili altyazılarda problem olmuyor. Fakat kişi farklı bir dile hakim değilse hem filmi hem de altyazıyı okutarak takip etmesi çok faydalı olmuyor. Bu konuda dublajlar artırılabilir. Ya da çok ekstrem olacak ama her görme engellinin yabancı dile hakim olması sağlanabilir. Hiçbir zaman hiçbir çözüm yok diye düşünüyorum. Gören gözümüz kadar çözüm odaklı olmayacaktır. Bence en büyük sorun altyazı ve her film ya da dizini sessiz sahnelerinin betimlenmemesi diyebilirim.’’
Betimleme yapmayan kurumların yaptırım uygulanması
Görme engelli bireylerin yaşadığı sorunlarla yakından ilgilenen ve olumsuz şartların kaldırılması için çalışmalarda bulunan Emre Taşgın, gerek sesli betimlemelerin gerekse betimleme çalışmalarının kurumlar için zorunlu hale getirilmesi gerektiğini dile getirdi. Taşgın, konuşmasına şu şekilde devam etti: ’’Günümüz şartlarında görme engellilerin herkesle birlikte aynı anda film ve dizilere ulaşabilmesinin yolu sesli betimlemeden geçiyor. Online dizi ve film platformlarında yayımlanan film ve dizilerin tamamında sesli betimlemenin olmasını önemsiyoruz. Ayrıca vizyona giren filmlerin çoğunda sesli betimleme bulunmuyor. Bu ise görme engellilerin sinemaya erişimini olumsuz biçimde etkiliyor. TV sektöründe ise dizi ve diğer görsel içerikli programlarda büyük oranda betimlemenin bulunmadığını biliyoruz. Çok az sayıda kanalın yapımlarında betimleme mevcut. Bu betimlemeli içeriklere yayınlandığı anda ulaşabilmek mümkün değil. İki – üç gün sonra kanalların internet sitelerinden veya YouTube kanallarından betimlemeli içeriklere ulaşılabiliyor. Bu durum, örneğin çarşamba günü yayınlanan bir diziyi betimlemeli olarak cumartesi izleyebileceğimiz anlamına geliyor. Artık betimlemenin programın yayınlandığı zaman diliminde sunulabilmesi üzerinde çalışılması gerekiyor. Bunun teknik olarak mümkün olduğunu, farklı alternatif çözümler üretilebileceğini biliyoruz. Öte yandan betimlemenin bir sektör haline gelmesiyle birlikte farklı kuruluşlar betimleme yapmaya başladı. Bir sektörün sadece belli kurumların tekelinde olmaması bakımından bu gelişmeyi olumlu karşılıyorum. Ancak betimlemeli içerikler arasında kalite farkı gözlemliyoruz. Dolayısıyla betimleme yapan kuruluşların genel geçer betimleme kurallarına dikkat ederek içerik üretmesine önem vermesi gerekir. Betimleme bir eğitim işidir ve bunu yapacak kişilerin betimleme becerisi kazanması gerekir. En önemli beklentimiz, TV programlarında ve vizyona giren her filmde betimlemenin bir zorunluluk haline gelmesi, uygulamayan kurumların yaptırıma uğraması.’’
Her dönem kendi çözümlerini getirir
Betimlemelerin objektif olması gerektiği kadar, görsellerin de betimlemesine yer verilmesi gerektiğini söyleyen Taşgın şunları kaydetti: ‘’Betimlemenin mümkün olduğunca nesnel yapılması gerekir. Örneğin bir betimlemede “hoş”, “güzel”, “çirkin” gibi ifadeler bulunmamalı. İçerik, betimleme yapan kişinin kendi duygu ve fikirlerini yansıtmamalı. Betimleme yapan kuruluşların artmasıyla birlikte buna dikkat edilmeyen içeriklerin olduğunu gözlemliyoruz. Ayrıca ekrandaki görsellerin tamamına betimlemede yer verilmeli. Bazı içeriklerde betimleme yeterince açıklayıcı olmayabiliyor. Her dönem kendi çözümlerini getirir. Günümüz teknolojisinde ve bilgi çağında görme engelli bir kişinin görsel içeriklere erişimi betimlemeyle mümkün. Fakat bunun sonsuza kadar böyle devam edeceğini söyleyemeyiz. Buna on yıl sonra bile aynı cevabı vermemiz mümkün olmayabilir. Gelişen teknolojiyi takip ederek bunu hayatımızı daha erişilebilir hale getirmek için kullanmanın yollarını aramalıyız. O zaman farklı duyuların kullanılabileceği, daha interaktif deneyimlerden söz edebiliriz.’’
1 ve 5. fotoğraflar: Anadolu Ajansı
3. fotoğraf: Atölye Bia
Sinemaya Serbixwe – www.sinemayaserbixwe.com