Sînemaya Kurdî de Roşnîya Taha Karîmî
Nuşte: Welat Ramînazad
“Seba mi Kurdistan mayeka pîr, rîncanbîyaye û birîndar a. Mayekêka zerşikte, hata qirikî pirrê hîkayeyan û tecrûbeyan bîya. Zerê aye de gelek hîkayeyê ke nêamêyî vatiş estî.” Taha Karimi
Aşma eylûla 2016ê de ez û embazêk xo ma Mahabadî ra amêbî Bokanî, Bokan ra amêbi Seqizî, Seqizê ra amêbî Bane. Ma şevêk weyra de viyarnabî.
Banê dêşta zimeyî koyeyêkê de piro nîyayo; bajerêko qedimê Rojhelatî welatî yo. Mîyanê sinoranê Başur û Rojhelatî welatê de yo; rojhelatê ey de Seqiz, başurê ey de Merîwan, Bakurê ey de Serdeşt û rojawa ey de zî Silêmanya esto.
Hetê huner, edebîyat, sînema ra şexsîyetî namdarî Bane ra vejîyayî. Sey nuştoxê Eta Nehayî û sey sînemageranê Behman Ghobadi, Rahîm Zabihi, Hiwa Aminnejad, Taha Karimi û Keywan Karimi.
Hezar heyf o ke û wa keyeyê dagirkeran û feleke biveşo. Serra 2013 de Taha Karîmî û serra 2018 de zî Rahîm Zabîhî dinyaya xo bedelnayî. Taha Karîmî Silêmanya de qezayêk trafîkê de merdî. Rahîm Zabîhî û birayê ey Keywan Zabîhî têdir hetê dagirkeran ra amêyî qetilkerdiş.
No nuşteyê de ez behsa Taha Karimi, nuşteyêk bînî de zî ez behsa Rahim Zabihi bikero.
Feleka zalim û namerdî bêwextî Teha Kerîmî na dinya ra girewtî. Mêştî beno heft serrî yo ke Teha Kerîmî mîyanê ma ra bar kerdo!… Sînemager û derhênerê kurd Taha Karimi( bi elfabeya latînî Teha Kerîmî) serra 1976 de bajarê Bane de maya xo ra bîyo. Tarîxê 29.05. 2013 de Silêmanye de Taha qezayêk trafîkî de wesarê emrê xo de dinyaya xo bedelnayî û goristanê Silêmanye de wedarîyayo.
Teha Kerîmî emrê xo yo hîrês û hefte serrîyan ra dima no fîlmografî kurdanê rê verdayo:
Kilmfîlmî
2009: Naft, Şerpencey Şarekeman(Newt, Qanserê Bajarê ma- Oil, the Cancer of My City) / Documentary / 25 min
2006: Kwêstanî Spî (Koyê Spî- White Mountain) / Fiction / 30min.
2004: Karnameh Dictator (Workbook of a Dictator) / Documentary / 10 episodes of 20 min for TV.
2003: Zarian / (Zarian) Fiction / 26min.
2002: Marzeh Zendegui (Life Border) / Fiction / 20 min.
Dergfîlmî
2013: Hezar u yek Sêw (Hezar û yek sayê, 1001 Apples) / Docu-Drama / 74 min / Iraq
2012: Min bekirêgîrawêkî spîm (Ez Eskerêko Spî yo Bipere yo- I am a White Mercenary) / Documentary / 64min / Iraq
2010: Kwêstanî Qendil (Koyê Qendil, The Qandil Mountain) / Fiction / 94min / Iraq
Fîlmên Teha Kerîmî gelek festîvalanê mîyannetewî de amêyî nîmayişkerdiş, gelek xelate cîya girewtî.
Wextê ke berhemêk, derhênerêk, nuştoxêk, hunermendêk baş bî, no berhemî, ê bînan zî dano kê wendiş û temaşekerdiş. Kê ke fîlmêk Teha Kerîmî temaşe kenî, na fîlmî ê bînanzî danî kê temaşekerdiş. Mi verîcû Kwêstanî Qendilî, dima ra Naft, Şerpencey Şarekemanî û peynî de zî Kwêstanî Spî temaşe kerdî.
Mi waştî ez heme berhemanê ey temaşê bikero la înternetî ez encaxê şîyo xo biresno no hîrî hebanî. Mi heme zî You Tube ra temaşê kerdî. Kwêstanî Qendilî zî bitemamî nêbî; qasî nêm seatî fîlmî nêamêbî barkerdişî.
No nuşte sey teslaqî bimano. Averîde eka ez taamêyo û mi îmkanî dî ez hewl bido ke temam bikero.
Tenya temaşekerdişê Kwêstanî Spî yan zî Kwêstanî Qendilê dano kê nawitişêk Teha Kerîmî çiqas serkewte û wayîrê kapitalê sînemagerî yo û senî yew afirnoyoxî û resenîya ey esta. Teyna temaşekerdişê hîrî fîlmê ey no hîs û fikrî ser o sînemagerîya ey de mi de viraştî.
Sînemaya kurdî de cayê Taha Karimi çi yo? Giringîya ey çi yo? Bandora Taha ey çi yo? Sînemaya kurdî de ey çi zêdnayo û çi havilê ey estî? Bi no berhemanê xo sînemaya kurdî zaf hetan ra aver berda û zêdnaya. Sînemagerîya Teha Kerîmî merdim de arzû û waştişê afinarnayişê virazêno û kê motîve keno, îlham dano kê û asoyê kê heray keno. Gelek bandora sînemageranê Rojhelatî û Başûrîyan keno.
Mîrasêko Teha Kerîmî sînemaya kurdî ra verdayo; sînemagerê kurd no mîrasî ra çiqas sûd gênî, çiqas înan rê beno îlhamî û motîvasyonî û no mîrasî ra çi bander benî û xo zêde kenî?
Bêguman Teha Kerîmî biciwîyanî fîlmê zaf baş biviraştenî û sînemaya kurdî aver biberdênî. Xeyalan û karê xo ke ey nêmcetî verdayî kamjîn derhênerê kurdî temam û realîze bikerî.
Kurdî çiqas wayîrê mirasê ey vejîyênî? Hata nika semeda ey sekerdo? Bi nameyê çi xelatan danî û çi organîzasyonan virazênî? Nîmune, Dîyîna Fîlmfestîvala Mîyannetewîya Dihokê de di fîlma ey Kwêstanî Spî û Hezar û Yew Sayê amêyî nîmayişkerdişî.
Sînemaya Serbixwe – www.sinemayaserbixwe.com